Limfo Info dla medyków.

Manualny drenaż limfatyczny

Wykaz artykułów:

Manualny drenaż limfatyczny w fizjoterapii, sporcie, kosmetyce i relaksacji
- cz. 2 : zastosowanie w kosmetyce, relaksacji i sporcie.

( Ostatnia aktualizacja: 2015-04-15 07:18:23 )

Autor: Sebastian Biały

Niniejszy tekst stanowi drugą cześć artykułu Manualny drenaż limfatyczny w fizjoterapii, sporcie, kosmetyce i relaksacji.

...Na kanwie powyższych podstaw teoretycznych (zawartych w pierwszej części artykułu) można rozważać zastosowanie MDL w różnych dziedzinach.

Kosmetyka.

Z trzech tytułowych płaszczyzn, najstarszą (jak chodzi o zastosowanie MDL) jest właściwie kosmetyka i relaks, choć jedynie cienka granica dzieli ją od medycyny. Aby lepiej zrozumieć "kosmetyczne korzenie" manualnego drenażu, należy sięgnąć do historii tej terapii. Jej twórca – duński biolog i doktor filozofii a także pasjonat fizjoterapii, (która stała się dlań substytutem, przerwanej ze względów zdrowotnych, medycyny) – Emil Vodder ogłosił ją światu na wystawie Expo w Paryżu w 1936r. Oparł się w znacznej mierze na własnych obserwacjach oraz studiowaniu anatomii i fizjologii układu limfatycznego. Doświadczenia w tej dziedzinie zdobył pomagając swej żonie, fizjoterapeutce w leczeniu angielskich kuracjuszy we francuskim uzdrowisku. Dostrzegł wówczas iż delikatnie wykonywany masaż twarzy i szyi, oparty na powtarzanych cyklicznie ruchach okrężnych oraz połączony z palpacją dobrze wyczuwalnych węzłów limfatycznych, znacząco przyspiesza rekonwalescencję kuracjuszy, u których odnotowywał szybsze ustępowanie stanów kataralnych oraz lokalnych obrzmień twarzy. W tym kontekście należy także rozumieć zastosowanie MDL w kosmetyce. (10)

Dziś przypisuje się manualnemu drenażowi cudowne właściwości likwidujące celulit czy też odchudzające. Jest to swego rodzaju nadinterpretacja, choć należy przyznać iż nie wzięła się ona z niczego. Jest faktem iż tłuszcze z przewodu pokarmowego wcale nie wchłaniają się do krwi (jak głosi potoczny pogląd), a wyłącznie do, bogato reprezentowanych w kosmkach jelitowych, naczyń limfatycznych. Nie oznacza to jednak iż tłuszcz zmagazynowany w np. podskórnej tkance tłuszczowej ulegnie pod wpływem zabiegu MDL wchłonięciu do leżących w pobliżu naczyń limfatycznych. Do uwolnienia tych zasobów są niezbędne enzymy lipolityczne, które uwalniane są w czasie zwiększonego zapotrzebowania energetycznego organizmu, a że tkanka tłuszczowa jest tkanką bradytroficzną – trzeba także zadbać o poprawę ukrwienia w jej obrębie. Poprawa ukrwienia zaś nie leży w zakresie oddziaływania MDL, przeciwnie – jest przeciwwskazana, gdyż otwarcie większej ilości naczyń krwionośnych oznacza zwiększenie powierzchni filtracji, a to zwiększa nacieczenie tkanki, z czym walczy MDL. Pomysł mechanicznej destrukcji tkanki tłuszczowej za pomocą np. chwytów obrzękowych (stosunkowo mocnych) jest także nietrafiony, gdyż ani nie są te chwyty aż tak mocne, ani naczynia kapilarne nie są w stanie wchłonąć tak dużych drobin – poza tym byłoby to działanie destruktywne. Gdyby taki mechanizm był możliwy – nie byłoby problemu ani z celulitem, ani z obrzękiem tłuszczowym.

Na czym więc polega zastosowanie MDL w terapii wspomnianej jednostki? Obrzęk tłuszczowy, podobnie jak celulit, to forma zaburzenia dystrybucji tkanki tłuszczowej, w przypadku obrzęku tłuszczowego dodatkowo powiązana ze zmianami patomorfologicznymi tej tkanki. Sytuację taką określa się jako "agresywne" zachowanie się tkanki tłuszczowej względem drobnych naczyń. W wyniku takiego oddziaływania dochodzi do niewydolności kapilarów limfatycznych i w efekcie do zwiększonego nacieczenia tej tkanki tłuszczowej. Natomiast MDL jedynie wspomaga odprowadzenie tego nacieczenia, nie zaś samej tkanki tłuszczowej.

Więcej o obrzęku tłuszczowym w sekcji Obrzęki i ich terapia w artykułach: Obrzęk tłuszczowy - patomechanizm, występowanie i obraz kliniczny (cz.1/2) oraz Obrzęk tłuszczowy - rozwój, terapia i różnicowanie (cz.2/2)

Dziś jednak MDL znajduje zastosowanie także w innych przypadkach zaburzeń skórnych, którym jako jednostkom dermatologicznym nieco bliżej pewnie do medycyny niż do kosmetyki. W jednostkach tych także (podobnie jak u Voddera) przede wszystkim wykorzystywane jest oddziaływanie udrażniające.

W trądziku różowatym obserwuje się poszerzone drobne naczyńka przedwłośniczkowe, lokalne obrzmienia oraz obecność w górnej warstwie skóry właściwej komórek zapalnych. Z tego też względu właściwym staje się zastosowanie MDL, który jest tu stosowany jako terapia podstawowa (wobec małej skuteczności farmakoterapii). Jak podaje B. Wiedenhofer (w niemieckim podręczniku Limfologicznym) – wielu jego pacjentów stosuje z powodzeniem wyłącznie manualny drenaż bez żadnej farmakoterapii, jednak warunkiem powodzenia jest wczesne wkroczenie z tą terapią. Prowadzi on także edukację pacjenta w celu samodzielnego wykonywania tego zabiegu (chociaż w ograniczonym stopniu). Również w sklerodermii można zaobserwować pozytywne efekty MDL, który w tym przypadku wykorzystuje też oddziaływanie techniki głębokiej – tzw. Chwytów obrzękowych. Najlepsze efekty są widoczne na etapie ciastowatego obrzmienia, jednak także zastosowanie na zwłókniałych już tkankach również daje pozytywne rezultaty. Dochodzi wówczas do zmniejszenia napięcia tkanek i odbarczenia naczyń i nerwów.

Powszechnie wiadomo, iż utrzymujący się obrzęk limfatyczny, przy braku terapii przeciwzastoinowej, prowadzi do zmian degeneracyjnych w tkankach - pogrubienie powięzi, zwłóknienie przestrzeni napowięziowej i tkanki podskórnej, w której częściej dochodzi do stanów zapalnych, zmiany wytwórcze naskórka o charakterze hyperkeratozy (nadmierne rogowacenie, stwardnienie naskórka) bądź papilomatozy(brodawczakowatość) czy nawet złośliwe zmiany nowotworowe (mięsak limfatyczny, zespół Stewart-Treves). Należy także pamiętać iż na obszarze obrzęku limfatycznego dochodzi często do nawracających stanów zapalnych skóry i tkanki podskórnej - rozpoznawanych jako róża (choć nie zawsze słusznie). Typowa róża jest septycznym stanem zapalnym wywołanym przez streptococ’i, więc nie może być poddawana terapii MDL, jednak jej powikłania (uszkodzenie naczyń limfatycznych czy nawet żylnych, ewentualne sklejenia tkanek) powinny być poddane takiemu zabiegowi – oczywiście po ustąpieniu incydentu chorobowego.(11,12,13,14,15)

Relaksacja

Wspomniana na samym początku podstawa programowa, w jednej dziedzinie – obok masażu w kosmetyce, zawiera także masaż w relaksacji. Tu także bez wątpienia można znaleźć zastosowanie dla MDL. W tym przypadku wydaje się iż najistotniejsze znaczenie odgrywają mechanizmy związane z wpływem na układ nerwowy, zwłaszcza wegetatywny. Opisane w części 1 rozluźnienie mięśni, odprężenie tkanek czy wyciszenie i senność prowadzą czasem nawet do chwilowej drzemki pacjenta w trakcie zabiegu. Zmiana napięcia wegetatywnego w kierunku przywspółczulnym (patrz część 1 artykułu) w połączeniu z odprężeniem nacieczonych tkanek, obniżeniem napięcia mięśniowego i miłym, wielkopowierzchniowym dotykiem - daje uczucie relaksu.

Sport

Kolejną płaszczyzną (według podstawy programowej) stosowania masaży jest sport. Podręczniki masażu wyróżniają kilka różnych rodzajów masażu sportowego, jednakże MDL wpisuje się znakomicie jedynie w masaż regeneracyjny – powysiłkowy (nie wspominając o nielicznych przypadkach, gdzie zachodzi konieczność oddziaływania uspokajającego na nadpobudliwych zawodników w okresie przedstartowym).

W trakcie wysiłku dochodzi do zmęczenia organizmu. Zmęczenie można podzielić na psychiczne i fizyczne. Psychiczne związane jest z funkcjonowaniem tworu siatkowatego i mają na nie wpływ takie czynniki jak monotonia czy intensywna praca intelektualna/psychiczna. Nie jest ono uwarunkowane metabolicznie – więc stosunkowo łatwo ten stan odwrócić (np. przez nieoczekiwane doznania zmysłowe).

Magiera w książce "Masaż sportowy" opisuje obserwacje rosyjskich badaczy nad poziomem restytucji powysiłkowej wskutek wypoczynku biernego i czynnego, a następnie tłumaczy je przy wykorzystaniu prawa Pawłowa. W myśl tego prawa impulsy z receptorów mięśniowych docierając do kory mózgowej powodują jej pobudzenie bądź hamowanie – zależnie od ich wielkości (bardzo duże powodują hamowanie). Na tej podstawie, w masażu regeneracyjnym/powysiłkowym zaleca poddawanie krótkiemu i intensywnemu masażowi te grupy mięśniowe, które nie były w największym stopniu obciążane w danym wysiłku (nie stanowiły "punktu ciężkości" danej dyscypliny). Natomiast o mięśniach, przenoszących "główny ciężar" danego wysiłku/dyscypliny, pisze jedynie, że można je poddać delikatnemu masażowi. Idąc zatem tym tropem można by stwierdzić że zmęczenie fizyczne ma dwie postacie: ośrodkową i obwodową. Ośrodkowa postać związana jest z procesami przekaźnictwa nerwowego i można ją usuwać wywołując pobudzenie centralnego układu nerwowego za sprawą krótkiego i intensywnego masażu dużych mięśni, nie przenoszących głównego obciążenia w danym wysiłku. Natomiast postać obwodowa ma związek z dysproporcją między poziomem produkcji kwaśnych metabolitów przemiany materii a możliwością ich usuwania bądź spożytkowania w przemianach tlenowych. Dysproporcja ta jest najbardziej widoczna w stanie wyczerpania. Poddanie wysiłkowi np. danej kończyny wiąże się także z większym obciążeniem jej układu naczyniowego, w tym również układu limfatycznego. Na kończynie takiej można stwierdzić powiększone, dobrze wypełnione węzły limfatyczne.

Jak zatem poddać taki mięsień owemu delikatnemu masażowi, jakich użyć technik i co faktycznie można nimi osiągnąć? W tym miejscu zastosowanie znajduje właśnie MDL. Zabieg ten przede wszystkim ułatwia odtransportowanie nadmiaru płynu z nadmiernie nacieczonych mięśni, w tym również odprowadzenie z nich metabolitów przemiany materii, a także ewentualnie powstałych (w wyniku obciążeń supramaksymalnych) mediatorów stanu zapalnego, które zostają uwolnione z uszkodzonych komórek. Oddziaływanie takie prowadzi do odprężenia tkanek i zmniejszenia ewentualnych dolegliwości. Wieloletnie doświadczenia grupy terapeutów i wykładowców MDL z ośrodka w Damp (Niemcy) przekonują do stosowania MDL w połączeniu z głaskaniem i delikatną trakcją stawów w regeneracji powysiłkowej mięśni i stawów. Wspomniana tu trakcja jest nieodzownym elementem tzw. Drenażu stawowego. W opracowaniu takim, obok wykonywania chwytów techniki powierzchownej MDL, zaleca się stosowanie powolnych głaskań z rosnącą doproksymalnie siłą docisku (jednak bezboleśnie i bez wywoływania odczynu przekrwiennego), a stosowanie ucisków czy ewentualnych wyciskań musi być pozbawione silnie ścinających naprężeń. Wszystkie "rękoczyny" powinny być wykonywane w bardzo wolnym tempie by zapewnić efektywność opisywanych na wstępie mechanizmów (patrz przykład "wyżymanej szmaty" w cz.1 artykułu) przy czym także delikatnie, jednostajnie i cyklicznie (by stymulować a nie hamować limfangiomotorykę). Opracowanie okolicy stawów dobrze jest poszerzyć o delikatne rozciągania, na przemian z kompresją. W trakcie całego zabiegu należy pamiętać także o konieczności wielokrotnego opracowywania dostępnych węzłów limfatycznych, zwłaszcza węzłów w zlewisku trybutarnym. Całość zabiegu jest w stanie się zamknąć w ok. 45 minutach. Należy więc jasno wskazać bardzo ważną rolę jaką pełni MDL w restytucji powysiłkowej, co w kraju jest prawie wcale nie wykorzystywane. (16)

c.d.n.

Czytaj część 1 artykułu

Literatura: patrz Część 1 artykułu